Finansal Yatırım Kararı Verirken Dolandırıcılıktan Korunmak için Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Finansal Yatırım Kararı Verirken Dolandırıcılıktan Korunmak için Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Günümüzde gelişen teknoloji ile birlikte finansal yatırım çeşitleri giderek artmaktadır. Bu durum yatırımcılar için avantajlı bir husus olarak görülse de aynı husus dolandırılmayı da kolaylaştırmaktadır. Hem teknolojinin hızla ilerlemesi hem finansal yatırım türlerinin giderek karmaşıklaşması yatırımcıların daha da bilinçli olmasını gerektiriyor.

Yatırım, bireylerin tasarruf ettikleri belli bir miktar parayı, çeşitli araçlardan faydalanarak kazanç veya gelir sağlamaya yönelik olarak kullanması olarak tanımlanmaktadır. Bu kapsamda bireyler ellerinde bulunan sınırlı finansal kaynaklarla en yüksek faydaya ulaşmayı hedeflemektedir. Ancak bu konuda mevcut araştırmaların da gösterdiği üzere ülkemizde finansal okuryazarlık seviyesi düşüktür. Bu durum, profesyonel yardım almadan yatırım yapan yatırımcıların zarara uğramasına sebep olabilmektedir. 

Finansal yatırım kararı detaylı bir değerlendirme ve araştırma gerektirmektedir. Finansal okuryazarlık ise bu kararı verirken devreye girmektedir. Finansal okuryazarlık yatırım da dahil olmak çeşitli finansal becerileri anlama ve kullanma becerisi olarak tanımlanmaktadır. Yatırım yaparken riskleri ve fırsatları anlamak ve analiz etmek, gerekli önlemleri almak ve finansal risk ve fırsatlar arasından doğru seçimler ve karşılaştırma yapabilmek finansal okuryazarlığa ulaşmakla mümkün olabilmektedir.  

Finansal okuryazar bireyler yatırım yaparken, finansal ürün ve hizmetlerden faydalanırken güvenlik ve benzeri unsurları göz önünde bulundurarak bilinçli bir tutum sergilemektedir. Yalnızca belirttiklerimizle sınırlı olmamakla birlikte finansal okuryazar bireyler bu yatırımlara ilişkin olarak ortaya çıkan problemlerin çözüm yöntemleri bilgisine de sahip olmaktadır. 

Önemle belirtmemiz gerekir ki; finansal okuryazarlık yalnızca toplumun belirli bir kesimi için değil herkes için gereklidir. Bir ülkedeki finansal okuryazar bireylerin varlığı ve çoğunluğu, o ülke ekonomisinde ve finansal sisteminde istikrar sağlamaktadır. Finansal okuryazar bireylerin artışı ile dolaylı olarak ekonomik büyümeye ve piyasaların etkin işleyişine katkıda bulunulacağı belirtilmektedir. 

Bu çerçevede finansal yatırım kararı vermeden önce ve finansal yatırım yaparken “finansal okuryazarlık” adına dikkat edilmesi gereken temel hususları şöyle ifade edebiliriz.

1 - “Kısa sürede yüksek getiri vaat ediliyor ise şüphelenin.”

Özellikle sosyal medyada kazanç vaatli yatırım reklamlarının çoğalması ile birlikte insanların kısa sürede yüksek kazanç vaadi içerir yatırımlara yönelimi çoğalmıştır. Ancak özellikle finansal okuryazarlığı olmayan kişilerin kısa bir zaman dilimi içerisinde fazla kazanç elde etme amacıyla gerekli araştırma ve analizleri gerçekleştirmeden bu tip yatırımlara yönelmeleri oldukça risklidir. Bu gibi vaatler dolandırıcılık amacıyla kullanılabileceği gibi her halükarda yüksek maddi kayıplara neden olabilecektir. Bu nedenle kısa sürede yüksek getiri vaat ediliyor ise şüphelenilmesi ve temkinli davranılması gerekmektedir. 

2 - “Yatırım kararınızı “fırsat kaçacak” baskısı altında hızlı bir şekilde almayın.”

Finansal yatırım kararının maddi zarara neden olması olası bir durumdur. Bu çerçevede detaylı bir değerlendirme gerçekleştirmeden dürtüsel davranışlar ile hızlı bir şekilde karar alınması önerilmemektedir. Bilinçli finansal yatırımcılar yatırım yaparken birçok alternatifi göz önünde bulundurmaktadır. Fırsatın kaçması, fiyatların yükselmesi ve benzeri baskılar altında değerlendirme yeteneği azalabilir ve riskler göz ardı edilebilir. Ayrıca hızlı karar alınması mevcut durum ve yatırımın değerlendirilmesini engelleyebilir. Ani ve tepkisel yatırım kararlarından kaçınmak yatırımcıları kuşkusuz koruyacaktır.  

3 - “İlgili yatırımın hukuki ve vergi boyutunu araştırın.”

Finansal yatırım kararı almadan önce ilgili yatırımın hukuki açıdan değerlendirilmesi önemlidir. Finansal okuryazarlığın gelişmesi kapsamında gerçekleştirilecek yatırım ile ilgili bilgi edinme ve araştırma yapılması gerekecektir. Zira gerçekleştirmek istenilen yatırım hukuken yasak veya suç olabilir. Bu halde yatırım yolu ile kazanç elde etmek isterken hukuki bir sorumluluk doğması söz konusu olacaktır. 

Finansal yatırım araçları ve bu yönde hizmet veren şirketler çoğunlukla özel bir kanuna tabidir. Özel bir kanuna tabi olmaması ilgili yatırımın kesinlikle yasak ve suç olduğunu elbette göstermeyecektir. Ancak kanun ile yasaklanmış bir faaliyet veya gerçekleştirilmesi suç teşkil eden bir yatırım söz konusu olabilecektir. Bu kapsamda araştırmanın yatırımın hukuki boyutu yönünden de tamamlanması gerekmektedir. 

Ek olarak; finansal yatırım gerçekleştirilmesi neticesinde vergi yükümlülüğü doğabilir. Bu durum yatırım kararını kuşkusuz etkileyecektir. Bu nedenle ilgili yatırım gerçekleştirilmeden önce detaylı bir araştırma yapılması ve hatta vergi konusunda uzman kişilerden finansal yatırımın vergi boyutu ile ilgili olarak görüş alınması önerilmektedir. 

4 - “İşlemin karşı tarafının bu işi yapmak konusunda yetkisinin, lisansının olup olmadığını araştırın.”

Öncelikle finansal bir yatırım gerçekleştirmeden önce sistemin işleyişine ve düzenine hâkim olunmalıdır. Finansal yatırım yönünden hizmet veren taraflar çoğunlukla bir lisansa ve izne tabi olarak faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Bu nedenle ilgili karşı tarafın bu hizmeti sağlamak için yetkili olup olmadığının araştırılması gerekmektedir. 

Yetkili bir otorite tarafından verilen izin, lisans ve yetki ilgili faaliyeti gerçekleştiren tarafın denetlendiğini ve düzenlendiğini göstermektedir. Örneğin; Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu bankalara kuruluş ve faaliyet izni vermekle yetkilidir. Aynı zamanda bankalar BDDK denetimi ve gözetimi altındadır. Mevzuat gereği faaliyeti izne tabi olan ancak izinsiz faaliyet gerçekleştiren kurum veya kişilerin tarafı olduğu yatırım işlemleri maddi zarara neden olabilir. Bu durum elbette ki hukuk kurallarının bu işleme taraf olan yatırımcıları hiç korumadığı anlamına gelmese de, yetkisiz veya lisanssız faaliyette bulunan taraflara güven duyularak yatırım yapılması neticesinde yaşanılacak maddi zararın tamamen tazmini mümkün olmayabilir.  

5 - “Daha önce bu yatırımı yapmış kişilerle görüşün, ancak bu kişileri siz seçin. İşlem tarafının yönlendirdiği kişilerin görüşlerine itibar etmeyin.”

Finansal yatırım gerçekleştirmeden önce bu yatırımı yapmış kişiler ile görüşmek ve fikir alışverişinde bulunmak önemlidir. Bu, yatırımın avantaj ve dezavantajlarının görülmesini sağlayabilir ancak burada önemli olan bu kişileri, yatırım yapacak olan kişinin seçmesidir. Yatırım işlemi tarafının yönlendirdiği, referans gösterdiği kişiler yanıltıcı veya kötü niyetli olabilir. Görüşlerine itibar edilecek kişilerin işlem tarafından bağımsız olarak seçilmesi gerekmektedir.

6 - “Yatırım bir işletme bünyesinde yapılacaksa mutlaka bu iş yerini fiziken ziyaret edin ve bu işletmeyi, ticaret sicil kayıtları ışığında araştırın. Yatırım kararınızı, işlem tarafını görmeden (sadece mesafeli olarak uzaktan görüşerek) almayın.”

Finansal yatırımın bir işletme nezdinde gerçekleştirilecek olması halinde işletmenin ticaret sicil kayıtlarının incelenmesi önerilmektedir. İşletmenin ticari yapısı, sermayesi, yetkili kişileri hakkında bilgi sahibi olunması yatırım kararını etkileyebilecektir. Ayrıca bu iş yerinin fiziken ziyaret edilmesi de önemlidir. Yalnızca uzaktan iletişim araçları vasıtasıyla alınan bilgiler ve görüşülen kişiler yeterli olmayabilir. İlgili işletmenin bizzat ziyaret edilmesi ve yetkili kişilerden bilgi alınması finansal yatırım kararı alınmasında önemli bir rol oynayacaktır. 

7 - “İşlem tarafının sizin fonunuzu nasıl değerlendireceği konusunda bilgi talep edin.”

Finansal yatırım yapmak için yatırılan fonun işlem tarafınca nasıl değerlendirileceğinin öğrenilmesi gerekmektedir. Bazı kuruluşların tabi olduğu özel kanunlarda yatırılan fonların korunması ve işlem tarafınca değerlendirilmesine yönelik sınırlamalar mevcuttur. Bu sınırlamalara tabi olan veya olmayan gerçek ve tüzel kişi işlem tarafının yatırılan fonu nasıl değerlendireceği hakkında bilgi sahibi olunması tavsiye edilmektedir. 

8 - “İşleme ilişkin olarak mutlaka sözleşme yapılmasını talep edin. İşleme ait sözleşmeyi incelemeden imzalamayın. İşlem tarafının sözleşme tarafı olup olmadığını kontrol edin. İşlem tarafının imza örneğini temin etmeden sözleşmeyi imzalamayın.”

Finansal yatırım yapmak amacı ile fon yatırmadan önce mutlaka sözleşme akdedilmesi gerekmektedir. Sözleşme akdedilmesindeki amaç; tarafların, hak ve yükümlülüklerin, taahhütlerin, ücretin, sözleşme süresinin, yatırım çerçevesinin ve diğer esaslı unsurların belirlenmesidir. Bu sözleşmelerin hazır bir şekilde yatırımcıya sunulması halinde dikkatlice incelenmesi önem arz etmektedir. Zira günümüzde birçok sözleşme genel işlem koşullarını içermektedir. İmzalanan sözleşmede yatırımcıya tek taraflı ağır yükümlülükler yüklenmiş olabileceği gibi sonrasında hak talep etmesini kısıtlayıcı hükümler de eklenmiş olabilecektir. Bu durumu önlemek adına öncelikle sözleşme talep edilmesi, imzalanacak sözleşmenin ise detaylı bir şekilde incelenmesi yatırımcı yararına olacaktır. 

Son olarak işlem ve sözleşme tarafının sözleşmeyi akdetmeye yetkili olduğunu gösteren imza sirkülerinin temin edilmesi gerekecektir. Böylelikle ilgili işlem tarafının sözleşmeyi imzaya yetkili olduğu teyit edilebilecektir.

9 - “Elden para teslim etmeyin. Bir banka hesabına para gönderecekseniz, bu hesabın işlem tarafına ait olup olmadığını kontrol edin ve dekonta işlem açıklamasını mutlaka yazın.”

Finansal yatırımlarda işlem tarafına elden para teslim edilmesi olası bir uyuşmazlıkta ilgili fonun teslim edildiğinin kanıtlanması bakımından zor olabilecektir. Bu nedenle para tesliminin finansal kuruluşlar aracılığıyla gerçekleştirilmesi önerilmektedir. Bu şekilde ilgili tutarın gönderildiği alıcı ile ilgili azami bilgi sahibi olunması da mümkündür. Alıcı adı, alıcı hesap numarası bilgileri edinilmiş olacaktır. 

Bir banka hesabına para gönderilmesi halinde alıcı bilgilerinin işlem tarafı bilgileri ile uyuşup uyuşmadığına dikkat edilmesi gerekmektedir. İleride alıcının kötü niyetli olarak yatırım konusu tutarın kendine gönderilmediği iddialarını engellemek adına alıcı ve işlem tarafının aynı olması önemlidir. Aksi durumda işlem tarafı, yatırım konusu tutarın kendisine gönderilmediğini ileri sürebilir. Bu tür iddiaları engellemek adına, alıcı ve işlem tarafı bilgilerini kontrol etmek tedbirli bir davranış olacaktır. 

Ayrıca para transferi sırasında mutlaka işlem açıklaması yazılması önerilmektedir. Yatırımcı ve işlem tarafı arasındaki sözleşme kapsamında olan bu transfer işlemine ilişkin açıklama yazılması olası uyuşmazlıklarda ilgili tutarın gönderim amacını kanıtlar nitelikte olacaktır. 

10 -“Mümkünse, verdiğiniz paranın iadesi için teminat talep edin.”

Finansal yatırım her zaman vaat edilen ve beklenen sonucu vermeyebilir. Bu nedenle öngörülemeyen gelir kaybına karşı tedbirli olunması gerekmektedir. Bu noktada yatırımcının zararını veya kaybını telafi yöntemi için teminat talep etmesi önerilmektedir.