DİJİTAL BANKA ÇAĞI

Bankacılık hizmetlerini sadece elektronik hizmet kanallarından veren ve fiziki şubesi olmayan “dijital banka”ların popülaritesi hızla artmaktadır.  Bu yazımızda “dijital bankalar”la ilgili temel bazı konuları sizlere aktarmaya çaba sarf edeceğiz.

Gelişen teknolojilerle birlikte neredeyse tüm sektörlere sirayet eden dijitalleşmenin finansal hizmetleri de dönüştürdüğünü görmekteyiz. Finans sektörünün en önemli unsurlarından biri olan bankaların da bu dönüşümden etkilendiğini ve dijital bankaların da bu dönüşümün en önemli parçalarından biri olduğunu söyleyebiliriz.

Dünyada “Neobank”, “Challenger Bank” ve “Virtual Bank” olarak tanımlanan bu bankaların ilk örnekleri “online bank” olarak ortaya çıkmış ve gelişerek devam etmiştir. Günümüzde dünya genelinde çok başarılı dijital bankalar kurulmuş (Ör: Birleşik Krallık merkezli Monzo, Starling Bank, İsveç merkezli Klarna) ve bu bankalar çok sayıda müşteri edinmiştir.

Dünyada Dijital Bankalar

Dünyada BankSimple gibi girişimler dijital bankaların ilk tohumlarını ekmiş, sonraki süreçte dijital banka ve bu bankaların müşteri sayısı hızla artmaya başlamıştır.

Amerika Birleşik Devletleri’nde yapılan projeksiyonlara göre 2022 yılı itibarıyla dijital bankalar nezdinde hesabı olan müşteri sayısı 23.7 milyon olup 2026 yılı itibarıyla bu sayının 34.7 milyona ulaşması beklenmektedir. 

(Kaynak:https://www.statista.com/statistics/1270406/neobank-account-holders-us/#statisticContainer)

Dijital bankalar için bazı ülkelerde “virtual banking license” şeklinde kısıtlı, bazı ülkelerde ise “tam bankacılık lisansı” alınması zorunludur.

Örneğin,

• Hong Kong'da sanal bankalar, Hong Kong Para Otoritesi'nin (Hong Kong Monetary Authority-HKMA) düzenlemesi altında faaliyet göstermekte olup bu ülkedeki ilk sanal bankacılık lisansı (virtual banking license) 2018'de verilmiştir.  
• Birleşik Krallık’ta ise Starling Bank 2016 yılında Birleşik Krallık bankacılık lisansını (kısıtlamalar olsa dahi) almıştır.
• Monzo Birleşik Krallık'ta yetkili otorite tarafından banka olarak yetkilendirilmiştir.
• Revolut ise AB ülkelerinin çoğunda tam lisanslı bir banka olarak faaliyet göstermektedir.
• Klarna, İsveç Mali Denetleme Kurumu tarafından tam bankacılık lisansı ile yetkilendirilmiştir.
• N26’ya ise Avrupa Merkez Bankası (ECB) ve Alman Federal Mali Denetleme Otoritesi (BaFin) tarafından banka lisansı verilmiştir. N26, Temmuz 2016'dan bu yana Avrupa Merkez Bankası'nın düzenlemelerine tabi tam lisanslı bir banka olarak faaliyetlerini sürdürmektedir.

Bu bankalar, lisansları kapsamında sınırlamalara tabi olarak veya tam lisansları ile müşterilerine mevduat hesabı, kredi ve ödeme hizmetleri gibi hizmetleri yalnızca dijital kanallar aracılığıyla ve fiziksel şubeler olmaksızın sunabilmektedir.

Dijital bankalar yeniliklere ve değişimlere son derece açık olsa da birçok ülkede ayrı bir lisansa tabi olarak bankacılık faaliyetlerini gerçekleştirmektedir. Her ülke kendi hukuk düzeni kapsamında dijital bankalara uygun bir alan açmaya ve faaliyetlerini düzenlemeye çalışmaktadır. Yine de dijital bankaların diledikleri kadar özgür hareket etme imkânı olmadığını söylemek yanlış olmayacaktır.

Dijital Bankalar vs Geleneksel Bankalar

Geleneksel ya da konvansiyonel bankacılık olarak adlandırdığımız işletmeler, temelde kredi, mevduat, saklama hizmetleri, fon transferi, kredi kartı, faktöring, sermaye piyasası araçları alım ve satımı gibi birçok hizmeti müşterilerine sunmaktadır.

Geleneksel bankalar bu hizmetlerden uygun olanları elektronik hizmet kanallarından sundukları gibi fiziki şubeleri üzerinden de sunmaktadır. Bankacılık hizmetlerinin elektronik hizmet kanalları üzerinden sunulması önemli bir yenilik olsa da şube bankacılığı hala geleneksel bankacılığın temel hizmet verme yöntemidir. Şube bankacılığı her ne kadar son yıllarda güç kaybetmiş olsa da (Örneğin, 2017 yılının haziran ayında ülkemizde mevduat bankalarının toplam şube sayısı 10.987 iken, bu sayı 2023 yılı Ağustos ayında 9.567’ye düşmüştür.) hala en büyük hizmet kanalı olarak varlığını sürdürmektedir.

Dijital bankalar ise geleneksel bankaların aksine tüm hizmetleri elektronik hizmet kanalları üzerinden sunmaktadır. Bu noktada denilebilir ki bankacılık hizmetlerinin elektronik hizmet kanalları üzerinden sunulması geleneksel bankalar için sadece bir özellik iken dijital bankalar için bir varlık sebebidir. Bu açıdan bakıldığında, dijital bankalar ile geleneksel bankalar arasındaki temel ayrımın hizmetleri müşterilerine “nasıl” sunduklarıdır. Buna ek olarak dijital bankaların müşteri deneyimi, kullanım kolaylığı, rekabetçi ürün ve ücret yelpazesi onları “unbanked” (bankasız) diye tabir edilen, bankaların ulaşmak ya da çalışmak istemediği kesime yaklaştırmaktadır. Böylece, hedef müşteri kitlesi bakımından da bir ayrım oluşmaktadır. Dijital bankaların tam olarak hedef müşteri kitlesi bankaya erişimi olmayanlar veya bankaya erişimi tercih etmeyenler, gençler, küçük işletmeler (KOBİ) ve tüketicilerdir.

Dijital bankalar için bazı zorluklar bulunduğunu da söylemeliyiz. Bunlar;

• Alışılagelmiş yüz yüze müşteri hizmetleri olmaması,
• sınırlamalara tabi olarak ürün ve hizmet sunabilmeleri,
• geleneksel bankalara nazaran güven oluşumu açısından zamana ihtiyaç duyulmasıdır.

Nitekim yapılan araştırmalar ışığında şu an dünyada dijital bankaların hacim ve müşteri sayıları bakımından geleneksel bankaların henüz alternatifi ve rakibi seviyesine erişmediğini söyleyebiliriz. Ancak yeni kuşakların bankacılığa yaklaşımı ve gelişen dünya gereklilikleri doğrultusunda yakın gelecekte güçlü rakipler olma yolunda ilerlediklerini de belirtmeden geçemeyiz.

Türkiye’de Dijital Bankalar İçin Şimdi Ve Gelecek

Ülkemizde dijital bankalar için uzun zamandır yürütülen çalışmalar nihayete erdirilmiş ve “Dijital Bankaların Faaliyet Esasları ile Servis Modeli Bankacılığı Hakkında Yönetmelik” 29.12.2021 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak 01.01.2022 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bu Yönetmelik kapsamında sadece elektronik bankacılık hizmetleri dağıtım kanalları üzerinden hizmet veren şubesiz bankaların faaliyetlerine ilişkin usul ve esaslar belirlenmiş ve dijital banka “bankacılık hizmetlerini fiziksel şubeler yerine elektronik bankacılık hizmetleri dağıtım kanalları aracılığıyla sunan kredi kuruluşu” olarak tanımlanmıştır. Buna göre, bir dijital banka sadece mevduat bankası ya da katılım bankası olarak kurulabilecektir. Zira, Bankacılık Kanunu’na göre “kredi kuruluşu” ifadesi mevduat ve katılım bankalarını ifade etmektedir.

Yönetmelik hükümleri incelendiğinde, dijital bankanın yeni bir banka türü olarak değil, mevduat ya da katılım bankasının bir alt türü olarak tanımlandığı görülmektedir.

Dijital bankaların kuruluşu için Bankacılık Kanunu’nda düzenlenmiş banka kuruluşu için gerekli olan şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Buna ek olarak Yönetmelik’te yer alan düzenlemelere de uyulması zorunludur.

Yönetmeliğin yürürlük tarihinden itibaren BDDK tarafından birçok bankaya kuruluş ve faaliyet izni verilmiştir. Yakın gelecekte de finansal ekosistemde faaliyet gösteren pek çok oyuncunun faaliyette bulundukları sektörleri genişletmek ve avantajlarından faydalanmak için dijital banka kurmak amacıyla BDDK’ya başvuracağını öngörmekteyiz.

Dijital Bankaların Faaliyetleri

1. Yönetmelik, özünde birer kredi kuruluşu olan dijital bankalar için temel bankacılık faaliyeti niteliğindeki kredi verme faaliyetini müşteri türü üzerinden kısıtlamaktadır. Buna göre dijital bankalar sadece finansal tüketiciler ile küçük ve orta boy işletmelere (KOBİ) kredi kullandırabilecektir. Yönetmeliğe göre bu kredi sınırlandırmasının da bazı istisnaları bulunmaktadır;

• Dijital bankaların, bankalar arası piyasalarda ya da para ve sermaye piyasalarında faaliyet göstermek suretiyle Kanunun 48. maddesinde kredi olarak sayılan işlemler gerçekleştirmesi,
• Diğer bankalara kredi kullandırması,
• KOBİ boyutunu aşan işletmeler için döviz kredisi kullandırması

söz konusu sınırlandırmaya aykırılık teşkil etmeyecektir.

Yönetmelik’te bu genel kredi sınırlamasının ardından, bir müşteriye kullandırılabilecek kredi tutarıyla ilgili bir sınırlama da getirilmektedir. Buna göre, bir dijital bankanın (finansal tüketici sıfatını haiz olan) müşterisine kullandırabileceği teminatsız nakdi tüketici kredilerinin toplamı ilgili müşterinin beyan edilen ve dijital bankaca teyit edilen aylık ortalama net gelirinin dört katını ve müşterinin aylık ortalama net gelirinin tespit edilememesi halinde on bin Türk Lirası’nı aşamayacaktır. Finansal tüketiciler için getirilen bu sınırlama, bazı tüketici kredileri için uygulanmayacaktır;

• Kredi kartı ve kredili mevduat hesapları,
• Teminat mukabilinde kullandırılacak tüketici kredileri ile
• Gayrinakdi krediler.

Dolayısıyla, bir dijital banka bir finansal tüketiciye bu sınırlamaya tabi olmaksızın kredi kartı ve kredili mevduat limiti tahsis edebilecektir. Ancak hemen belirtmemiz gerekir ki kredi kartı için geçerli olan genel sınırlamalar dijital bankalar için de evleviyetle geçerli olacaktır. Yine dijital bankalar herhangi bir teminat alarak da sınırlamaya tabi olmaksızın nakdi tüketici kredisi kullandırabilir ya da yine sınırlamaya tabi olmaksızın gayrinakdi kredi kullandırabilir. Burada alınacak teminatın türü ve oranı bakımından bir düzenlemeye yer verilmemiştir. Bu konuda Kurul’un ek düzenleme yapması gerekmektedir.

1. Mevduat veya katılım fonu toplama bakımından müşteri türüne ilişkin bir sınırlama bulunmamaktadır. Yani dijital bankalar finansal tüketici, KOBİ ya da KOBİ boyutunu aşan müşteriler ile mevduat ilişkisi kurabilecektir.
2. Hizmetlerini elektronik bankacılık hizmetleri dağıtım kanalları aracılığıyla sunan dijital bankalar saklama hizmetini de dijital ortamda sunabilecektir. Dijital ortamda gerçekleştirilen saklama hizmetleri hariç kiralık kasa ve emanete alma hizmetlerinin dijital bankalar tarafından sunulması mümkün olmayacaktır.
3. ATM hizmeti de elbette dijital bankaların sunabileceği hizmetler arasındadır.
4. Dijital bankalar bu hizmetler haricinde üye işyerleri üzerinden de hizmet sunabilecektir.

Son olarak, Kurul’un bu faaliyet kısıtlamalarını belirli şartların yerine getirilmesi halinde tamamen veya uygun göreceği geçiş planı çerçevesinde kaldırmak için açık kapı bıraktığını da belirtmeliyiz.

Netice olarak, hayatın her alanında artan dijitalleşme neticesinde, dijital bankaların geleneksel bankalar karşısında pazar payını artıracağını ve geleneksel bankaların şube sayılarının azalış trendinin de devam edeceğini düşünmekteyiz.