5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda Yer Alan Kredi Sınırlamalarının Kredi Sözleşmelerine Etkisi

Masak Blokesinin Mevzuat ve Uygulama Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Ocak 5, 2021

Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Hakkında İlk Değerlendirmeler

Mayıs 1, 2021

Masak Blokesinin Mevzuat ve Uygulama Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Ocak 5, 2021

Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik Hakkında İlk Değerlendirmeler

Mayıs 1, 2021

5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda Yer Alan Kredi Sınırlamalarının Kredi Sözleşmelerine Etkisi

Av. Dr. Davut Gürses

03.03.2021
3dk okuma süresi

Giriş

Bu tebliğin konusu, 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nda yer alan kredi sınırlamalarının, kredi sözleşmelerine olan etkisinin incelenmesidir.
Özellikle bu hükümlere uyulmadan akdedilen kredi sözleşmelerinin geçerli olup olmadığı meselesi Bankacılık Kanunu’nda yer alan bu sınırlama hükümlerinin niteliği ve kanunun amacı üzerinden değerlendirilecektir.

Bankanın Tanımı

TTK m.815 Bankanın Tanımı: “…Bu Kısımda geçen “banka”dan amaç, Bankacılık Kanununa tabi olan kuruluşlardır.”

Bankacılık Kanunu’na Göre; Banka “Mevduat bankaları ve katılım bankaları ile kalkınma ve yatırım bankalarını” ifade eder.

Banka, ekonomik piyasalardan çeşitli yasal yollarla para toplayıp sermaye birikimine yardımcı olan ve aynı zamanda bu parayı farklı yollarla ekonomik hayata dâhil eden, böylece sermaye hareketliliğine aracılık ederek atıl kalma riski bulunan sermayenin ülke ekonomisinde yer almasını sağlayan, temel olarak bu para hareketlerinin toplanması ve dağıtımı arasında oluşan farktan kar elde etme amacı güden, kuruluş ve faaliyetleri devletçe belirli şartlara ve sıkı mali denetime tabi kılınmış ve ülkemizde sadece anonim şirket statüsünde kurulabilen, tüzel kişiliği haiz ticari kuruluştur.

Banka Türleri

Mevduat Bankası
Katılım Bankası
Kalkınma ve Yatırım Bankası

Kredinin Tanımı

Kredi, sözlük anlamı itibarıyla “saygınlık, güven ve itibar”ı ifade etmekte olup, ekonomik açıdan, hazır bir satın alma gücünün kullanılmasından, belli bir süreyle, diğer bir kişi lehine vazgeçilmesi veya bu gücün ona terkedilmesi olarak ifade edilmektedir.

Bankacılık literatüründe ise kredi genel bir ifadeyle “herhangi bir kimseye belirli bir vade süresince ve belirli bir faiz ve/veya komisyon karşılığında bir ekonomik varlığı kullandırmayı” ifade etmektedir.

Kredinin Unsurları: Zaman, Güven, Risk ve Gelir.

Bankacılık Kanunu’na göre ise kredi «risk» tir.
Yani bankaların risk altına girdiği her işlem bir kredidir.
(Bkz. Bank. K. M.48)

Kredi Sınırlamaları

2243 sayılı Mevduatı Koruma Kanunu’ndan bu yana kanunlarımızda çeşitli kredi sınırları tesis edilmiştir.
Bu kredi sınırları, bankaların yüklendiği riskleri dağıtmak, özkaynaklarıyla orantılı bir şekilde risk altına girmelerini sağlamak üzere ihdas edilmiştir.
Kredi sınırları özkaynakların belirli bir oranı üzerinden belirlenmektedir.
5411 Sayılı Bankacılık Kanunu’nda ise «Kredi Sınırları» başlıklı 54. maddede düzenlenmiştir.

A- Genel Kredi Sınırı

Bankalarca;

bir gerçek ya da
tüzel kişiye veya
bir risk grubuna

kullandırılabilecek kredilerin toplamı özkaynakların yüzde yirmibeşini aşamaz. (m.54/I)

B- Banka Risk Grubu Kredi Sınırı

Bankalarca;

Banka risk grubuna

kullandırılabilecek kredilerin toplamı özkaynakların yüzde yirmisini aşamaz. (m.54/I)

C- Ortaklara Kredi Sınırı

Bankalarca;

hâkim ortak veya nitelikli pay sahibi olup olmadıklarına bakılmaksızın bankaların sermayesinin yüzde bir ve daha fazla payına sahip olup pay defterine kayıtlı olan tüm ortaklarına ve bunlarla risk grubu oluşturan kişilere

kullandırılacak kredilerin toplamı özkaynaklarının yüzde ellisini aşamaz.
(m. 54/II)

D- Büyük Kredi Sınırı

Bir gerçek ya da tüzel kişiye veya bir risk grubuna özkaynakların yüzde onu veya daha fazlası oranında kullandırılan krediler büyük kredi sayılır ve bunların toplamı özkaynakların sekiz katını aşamaz.
(m.54/IV)

E- Kredi Sınırlarına Uyulmamasının Yaptırımı

Kuruluşlara ilişkin idarî para cezaları
MADDE 146

Kurul kararıyla ve gerekçesi belirtilmek suretiyle, bu Kanun kapsamındaki kuruluşlara, bu Kanunun;

j) …………………54 üncü maddesindeki kredi sınırlarına uyulmaması hâlinde, beş yüz bin Türk lirasından az olmamak üzere aykırılık oluşturan tutarın yüzde beşine kadar…. idarî para cezası uygulanır.

TBK m. 27

II. Kesin hükümsüzlük
MADDE 27

Kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine, kişilik haklarına aykırı veya konusu imkânsız olan sözleşmeler kesin olarak hükümsüzdür.

Sözleşmenin içerdiği hükümlerden bir kısmının hükümsüz olması, diğerlerinin geçerliliğini etkilemez. Ancak, bu hükümler olmaksızın sözleşmenin yapılmayacağı açıkça anlaşılırsa, sözleşmenin tamamı kesin olarak hükümsüz olur.

Kredi Sözleşmelerine Etkisi

54. maddede bu yasağa aykırılığın, buna ilişkin sözleşmeleri geçersiz hale getireceği ifadesi ya da benzeri bir ifade bulunmamaktadır.
Bankacılık Kanunu’nun amaç başlıklı 1. maddesi incelendiğinde, bu kanunun temel amacının finansal piyasalarda güven ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin etkin bir şekilde çalışması ve tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması olduğu görülecektir. Sınırlama ihtiva eden hükümlerin de bu amaçlara hizmet ettiği söylenebilecektir.
Dolayısıyla, kredi sınırlamasına ilişkin hükümle güdülen amacın sözleşmelerin hukuki niteliklerini, unsurlarını, hüküm ve sonuçlarını düzenlemek olmadığı söylenebilecektir. Bu sebeple kanunda yer alan bu sınırlamalara aykırılıkların, kredi sözleşmelerinin geçerliliklerine etki ettiklerini söylemek mümkün değildir.
54. maddedeki sınırlamalar kredi sözleşmelerine ilişkin olmadığı için sadece sözleşmenin banka tarafı için bir yasaklama getirmektedir. Banka müşterisine yönelik bir yasaklama söz konusu değildir.
- i. Bu kurallar emredici birer kural niteliğinde olmakla birlikte çoğu zaman ihlali durumunda idari yaptırımlar öngörülen hükümlerdir.
  ii. Gerçekten Bankacılık Kanunu’nda yer alan bu tür kuralların ihlali durumunda da bazı ekonomik yaptırım sayılabilecek sonuçlar ile idari para cezaları öngörülmüştür.
Ayrıca bu kuralın banka ile düzenleyici otorite arasındaki ilişkiye yönelik olduğu, bu kapsamda özel hukuka etkili bir düzenleme olmadığı da gözden kaçırılmamalıdır.
Son olarak, söz konusu kuralın temsil müessesesi kapsamında da bir anlamı bulunmamaktadır. Bu nedenle bu sınırlamaya uyulmaksızın verilen bir kredi hakkında yetkisiz temsil kurallarının da uygulanması mümkün değildir.

Yargıtay’ın Bakışı

Yargıtay’ın 1959 tarihli bir kararında, banka yetkililerinin kredi açma sınırlarını aşarak kredi vermiş oldukları bir olayda, bu kredi sınırının kamu düzenine ilişkin olması, kredi kullanan kişilerin bu yasal düzenlemeleri bilmeleri gerektiği, bu sebeple de iyiniyetli sayılamayacakları gerekçesiyle sınırı aşan kısım bakımından sözleşmenin kısmi butlanına karar verilmiş, ancak bu karar sonrasında Hukuk Genel Kurulu’na taşınmış ve Kurul söz konusu sınırlandırma maddelerinin bankanın iç işleyişi ile ilgili olması ve bu hükümlerin temsil konusuyla ilgili olmaması gerekçeleriyle kredi sözleşmesini geçerli sayarak, söz konusu kararı bozmuştur.
Bu karardan sonra, kanuni sınırlamalara aykırılığın, kredi sözleşmelerinin geçerliliğini etkilemeyeceği yönündeki kararlar istikrar kazanmıştır.
Bu kararlarda genel olarak, sözleşmelerin geçersiz sayılması durumunda ödenmiş kredilerin sebepsiz zenginleşmeye göre geri alınmasının gerekmesi, teminatların geçersiz sayılması ve böylece kanun koyucunun esas korumak istediği mevduat sahiplerinin zarara uğraması ve neticede halkın bankalara olan güveninin zedeleneceği gerekçelerine dayanılmıştır.

Genel Değerlendirme

Netice olarak, Bankacılık Kanunu’nun 54. maddesi bir düzen hükmü niteliğinde olduğundan; bu hükme aykırılık, söz konusu banka genel kredi sözleşmesinin hukuki geçerliliğini etkilemeyecektir.
Böyle bir aykırılık sadece banka hakkında Bankacılık Kanunu’ndaki yaptırımların uygulanmasına neden olacaktır.