Para transferleri açısından getirilen düzenlemelerin en önemli nedenlerinden biri kuşkusuz suç gelirlerinin aklanması ve terörizmin finansmanı ile mücadeledir. Aklama suçu Türk Ceza Kanunu’nun 282.maddesinde suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçu olarak düzenlenmiştir. Madde gerekçesinde, “suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerine meşruiyet görüntüsü verilerek ekonomik sisteme sokulması, suç işlemenin kazanç elde etme açısından cazip bir yol olarak görünmesine neden olmaktadır. Bu durum aynı zamanda suç delillerinin değiştirilmesi, gizlenmesi ve dolayısıyla, suçlunun kayırılması sonucunu doğurmaktadır. İşte bu düşünceler söz konusu suçun ayrı bir suç olarak tanımlanmasını gerektirmiştir.” denmektedir.

Suç gelirlerinin aklanması alanındaki gelişmeler ile aklama suçunun önlenmesi ve ortaya çıkarılmasına yönelik yöntemler konusunda araştırmalar ve sektörel çalışmalar yapılması, önlemler geliştirilmesi, veri toplanması, toplanan verilerin analiz edilmesi ve değerlendirilmesi, araştırma ve incelemeler yapılması veya yaptırılması ve elde edilen bilgi ve sonuçların ilgili makamlara iletilmesi amacıyla MASAK (Mali Suçları Araştırma Kurulu), Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından kurulmuş ve 17.02.1997 tarihinde fiilen göreve başlamıştır. 1 Bu çerçevede MASAK mevzuatı da oluşmuştur.

Diğer taraftan Bankacılık Kanunu’ndaki birtakım düzenlemeler ile bankalar tarafından veya bankalar aracılığıyla gerçekleştirilen para transferlerinin izlenebilir ve denetlenebilir olması, işlem güvenliğinin sağlanması amaçlanmıştır. Örneğin; Bankacılık Kanunu 76/3.maddesi uyarınca; bankaların, kimliklerini ve vergi numaralarını belgelemeyen müşterileri adına mevduat, katılım fonu, kredi ve her ne ad altında olursa olsun hesap açmaları, sözleşme düzenlemeleri, havale ve kambiyo hizmetleri ile diğer bankacılık ve malî hizmetleri vermeleri yasaklanmıştır. Bu hüküm ile bankaların kimliklerini ve vergi numaralarını belgelemeyen müşteriler adına bazı işlemleri yapmaları yasaklanmıştır. Bankaların kimlik tespiti yapması zorunluluğu suç gelirlerinin aklanmasının ve terörizmin finansmanının önlenmesi konusunda bankalara getirilmiş yükümlülükleri arasındadır.

Yine Bankacılık Kanunu’nun “Etik İlkeler” başlıklı 75. maddesi uyarınca “Bankalar ile bunların mensupları; bu Kanuna, ilgili düzenlemelere, kuruluş amaç ve politikalarına uygun olarak faaliyetlerin icra edilmesini temin etmeye ve yönetimde adalet, doğruluk, dürüstlük ve sosyal sorumluluğu esas almaya yönelik etik ilkelere uymakla yükümlüdürler.” Bu kapsamda Türkiye Bankalar Birliği, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun uygun görüşünü alarak “Bankacılık Etik İlkeleri”ni yürürlüğe koymuştur2 . Bu karar çerçevesinde düzenlenen genel ilkelerden biri de Suçtan Kaynaklanan Malvarlığı Değerlerinin Aklanması ve Terörün Finansmanı ile Mücadeledir. Buna göre; bankalar uluslararası normlar ve ulusal mevzuat hükümleri çerçevesinde, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerinin aklanması, yolsuzluk ve benzeri suçlarla mücadeleyi önemli bir ilke olarak benimseyerek gerek kendi aralarında gerekse konuyla ilgili diğer kurum ve kuruluşlarla ve yetkili mercilerle işbirliği yapmaya özen göstermek zorundadır.

Karapara aklama suçu kavramı ise mevzuatımıza ilk defa 4208 sayılı Karaparanın Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun ile girmiştir. 4208 sayılı Kanunda; karapara ve karapara aklama suçu tanımlanmış ve aklama suçunun cezası tespit edilmiştir. Gerek ülkemizde gerek uluslararası alanda karapara aklama ve terörizmin finansmanı ile mücadele yaklaşımında önemli değişiklikler olmuştur. Bu nedenle söz konusu mücadelede yeni adımlar atılması gerekliliği doğmuş ve suç gelirlerinin aklanmasının önlenmesine ilişkin usûl ve esasların belirlenmesi amacıyla 5549 sayılı Suç Gelirlerinin Aklanmasının Önlenmesi Hakkında Kanun (“Kanun”) 18.10.2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

5549 sayılı Kanunun 2. maddesinin d bendinde; bankacılık, sigortacılık, bireysel emeklilik, sermaye piyasaları, ödünç para verme ve diğer finansal hizmetler ile posta ve taşımacılık, talih ve bahis oyunları alanında faaliyet gösterenler; döviz, taşınmaz, değerli taş ve maden, mücevher, nakil vasıtası, iş makinesi, tarihi eser, sanat eseri ve antika ticareti ile iştigal edenler veya bu faaliyetlere aracılık edenler ile noterler, spor kulüpleri ve Cumhurbaşkanınca belirlenen diğer alanlarda faaliyet gösterenler yükümlü olarak tanımlanmıştır.

Aynı Kanun ile yükümlü olarak tanımlananlara bazı yükümlülükler getirilmiştir. Bu kapsamda Kanunun 3. maddesinde kimlik tespiti, 4. maddesinde şüpheli işlem bildirimi ve bu bildirimle ile ilgili ifşa yasağı, 5. maddesinde eğitim, iç denetim, kontrol ve risk yönetim sistemi oluşturulması, 6. maddesinde devamlı bilgi verme, 7. maddesinde bilgi ve belge verme ve 8. maddesinde muhafaza ve ibraz yükümlülükleri düzenlenmiştir.

5549 sayılı Kanun ile şüpheli işlem bildirimlerini kabul etmek, şüpheyi teyit etmek ve yetkili makamlara bildirimde bulunmak Mali Suçlar Araştırma Kurulu görevleri arasına dahil edilmiştir. Şüpheli işlem ise Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelik’te düzenlenmiştir.

Yönetmeliğin 27.maddesine göre; “Şüpheli işlem, yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işleme konu malvarlığının; yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına, bu kapsamda terörist eylemler için ya da terör örgütleri, teröristler veya terörü finanse edenler tarafından kullanıldığına veya bunlarla ilgili ya da bağlantılı olduğuna dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halidir.” Şüpheli işlemin bu hususlar çerçevesinde değerlendirilmesi gerekmektedir.

Kanunun 4.maddesinde düzenlenen yükümlülük uyarınca “Yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılan veya yapılmaya teşebbüs edilen işlemlere konu malvarlığının yasa dışı yollardan elde edildiğine veya yasa dışı amaçlarla kullanıldığına dair herhangi bir bilgi, şüphe veya şüpheyi gerektirecek bir hususun bulunması halinde bu işlemlerin yükümlüler tarafından Başkanlığa bildirilmesi zorunludur.” Malvarlığının yasadışı amaçlarla kullanıldığının bildirilmesi zorunluluğu ile özellikle terörün finansmanının önlenmesi konusunda önemli bir tedbir alınmış olmaktadır. Aynı maddenin 2.fıkrası uyarınca ise; “Yükümlüler, Başkanlığa şüpheli işlem bildiriminde bulunulduğunu, yükümlülük denetimi ile görevlendirilen denetim elemanları ile yargılama sırasında mahkemeler dışında, işleme taraf olanlar dahil hiç kimseye açıklayamazlar.” Bu yükümlülük ile bağlantılı olarak ise söz konusu işlemlerin ertelenmesi de düzenlenmiştir.

Kanunun İşlemlerin Ertelenmesi başlıklı 19/A maddesine göre; yükümlüler nezdinde veya bunlar aracılığıyla yapılmaya teşebbüs edilen ya da hâlihazırda devam eden işlemleri, işleme konu malvarlığının aklama veya terörün finansmanı suçu ile ilişkili olduğuna dair şüphe bulunması üzerine; Başkanlıkça şüpheyi teyit etmek, işlemi analiz etmek ya da gerekli görüldüğünde analiz sonuçlarını yetkili makamlara intikal ettirmek amacıyla 7 iş günü süreyle askıya almaya veya bu işlemlerin aynı süreyle gerçekleşmesine izin vermemeye Bakan yetkilidir.

Bankalar, Kanunda belirtilen yükümlülerden biri olarak; yükümlülüklerini yerine getirmek ve hukuka uygun hareket etmek amacıyla yasal uyum politikaları belirlemektedir. Şüpheli işlem bildirim yükümlülüğü, bankalar dahil olmak üzere yükümlüler için uyum görevlileri tarafından yerine getirilmekte; diğer yükümlülüklerde olduğu gibi şüpheli işlem bildiriminin mevzuata uygun bir şekilde zamanında veya hiç yapılmaması sonucunda ise ilgili mevzuat uyarınca cezai sorumluluk söz konusu olmaktadır. Kanunun “Yükümlülük ihlâlinde idarî ceza” başlıklı 13.maddesinde Kanunun 3 üncü, 5 inci ve 6 ncı maddeleri ile 4 üncü maddesinin birinci fıkrasında yer alan yükümlülüklerden herhangi birini ihlâl eden yükümlülere ve 9/A maddesi gereğince getirilen elektronik tebligata ilişkin yükümlülüklerini yerine getirmediği tespit edilen kişi, kurum veya kuruluşlara verilecek idari para cezası miktarları düzenlenmiştir. Kanunun “Yükümlülük ihlâlinde adlî ceza” başlıklı 14.maddesinde ise; “Kanunun 4 üncü maddesinin ikinci fıkrası ile 7 ve 8 inci maddelerindeki yükümlülükleri ihlâl eden kimse için adlî para cezası verileceği düzenlenmiştir. Buna göre; şüpheli işlem bildirimi ve bu bildirimle ile ilgili ifşa yasağı yükümlülüğünün ihlal edilmesi halinde yükümlünün idari para cezası ve adli para cezası ile cezalandırılması söz konusu olacaktır.

Bu neden yükümlü şüpheli işlem bildirim yükümlülüğünü yerine getirmek için işleme ilişkin şüphenin oluştuğu tarihten itibaren en geç 10 iş günü içinde, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde ise şüpheli işlemi derhal Başkanlığa (Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığına) bildirmelidir.

Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Kapsamında İşlemlerin Ertelenmesine Dair Yönetmeliğin (Yönetmelik)’ 4.maddesinde düzenlendiği üzere; “Erteleme talepli şüpheli işlem bildirimine konu işlemin olağandışı nitelikte olması, terörün finansmanı veya suç gelirinin aklanması ile ilgili olduğuna ilişkin göstergelere haiz olması gerekmektedir. İşleme konu malvarlığının aklama veya terörizmin finansmanı suçu ile ilişkili olduğuna dair şüpheyi destekleyen belge veya ciddi emare bulunması durumunda, yükümlüler şüpheli işlem bildirimini Başkanlığa gerekçelerle birlikte iletir.”

Şüpheli işlem bildirimlerini işlemin ertelenmesi talebi ile Başkanlığa gönderen yükümlüler, işlem hakkında Bakan tarafından verilecek karar Başkanlıkça kendilerine tebliğ edilinceye kadar, işlemi gerçekleştirmekten imtina ederler. İşlemlerin ertelenmesi, yükümlü tarafından şüpheli işlem bildiriminde bulunulan tarihten itibaren 7 iş gününü geçemez.

Yönetmelikte belirtildiği üzere; işlemin ertelenmesi işlemin askıya alınmasını veya gerçekleşmesine izin verilmemesini ifade etmektedir. Ancak aynı Yönetmeliğin 4.maddesinde yükümlülerin şüpheli işlemi gerçekleştirmekten imtina edeceği belirtilmiştir. İşlemi gerçekleştirmekten imtina edileceği 5549 sayılı Kanun’da yer almayan bir düzenlemedir. Bu halde, daha sonra değineceğimiz Bankacılık Kanunu’nun 61.maddesinde düzenlenen bankaların “kanunun verdiği yetki ile sınırlı olarak mudilerin mevduatlarını geri alma haklarının sınırlandırılabileceği” hususu tartışılmalıdır. Zira bu hüküm uyarınca işlemi gerçekleştirmekten imtina eden banka çalışanlarının 5549 sayılı Kanun’un verdiği yetki sınırlarını aşması söz konusu olacaktır. Kanun yer almayan bir düzenlemeye göre işlemi gerçekleştirmekten imtina edilmesinin mümkün olmayacağı gibi her halükârda işlemin ertelenme süresi, şüpheli işlem bildirim tarihinden itibaren 7 iş gününü geçmemelidir.